20.yüzyılın başlarında Azerbaycan ve Britanya edebiyatında insan sorununun gündeme gelmesi her iki ülkenin edebiyatında yeni bir nesir türü ve bir çok benzer nitelikler oluşturdu. Her iki halkın edebiyatına benzer nitelikler getirmiş sorunlardan biri olan insan ve ortam sorunu Celil Memmedguluzade’nin (1869-1932) ve James Joyce’un (1882-1941) yaratıcılığında benzer konular, aynı semboller çevresinde sanatsal çözümünü bulmakta ve aynı edebi-felsefi düşüncelerle açıklanmaktadır. Örneğin Joyce’un yaratıcılığında sürekli olarak yer alan “epiphany”in sembolik içeriği Memmedguluzade’nin yaratıcılığı için de bir özelliktir. Bu sembol her iki yazar’ın yaratıcılığında aynı sosyal kusurları ortaya çıkarmakta, modern insanın trajedisini göstermektedir. Joyce’un “Ölüler” öyküsünde ve Memmedguluzade’nin “Ölüler” eserinde açıklanan gerçek kesin şekilde aynı içeriğe sahiptir. Bu yazarlar toplumdaki aynı kusurları, insan varlığındaki ataleti, düşüncenin yoksunluğunu, insanın kendinden habersizliğini ve kendine yabancılığını ifşa etmektedirler. Joyce’un “Sanatçının Bir Genç Adam Olarak Portresi”, Memmedguluzade’nin “Hatıralarım” eserlerindeki kahramanların manevi yaşantıları ile toplumdaki “düzen” içindeki düzensizlik ve iki tür esaret eleştirilir: 1.Sosyal-siyasi esaret. 2.Dinin tahrifinin, imansızlığın yarattığı düşünce esareti. Bu yüzden Joyce ve Memmedguluzade bu ortamı "ölüler" alemi, "deliler toplantısı ", "felç" merkezi olarak tanımlamaktadır. Memmedguluzade ve Joyce’un yaratıcılığındaki bu dayanışma’nın nedenlerini böyle açıklayabiliriz: 1.Dünyada ortaya çıkan sosyo-politik olayların aynı bakış açısından değerlendirilmesi. 2. Dünya edebi süreci için güncel olan sorun ve konuların kaleme alınması. Ayrıca, dönemin felsefe ve edebiyatında yeni, hem de farklı bakış açısından güncellik kazanmış insan konusunun aynı sorunlar çevresinde sanatsal çözümü. 3. Her iki yazarın vatanında aynı sosyo politik durumun ve sorunların mevcutluğu. Bu karşılaştırmalı tahliller 20.yüzyılın başlarında dünya edebiyatının hem de ortak ilkelere dayalı, karşılıklı şekilde gelişdiyini kanıtlamaktadır.

Nesir, dünya, esaret, ortam, insan.

The emergence of the problem of human in Azerbaijani and British literature in early twentieth century created a new type of prose in literature of both countries and brought many similar qualities. The problem of human and environment which is one of the problems that brought similar qualities to both peoples’ literature finds its solution within the framework of similar themes and identical symbols in Jalil Mammadguluzade’s (1869-1932) and James Joyce’s (1882-1941) creativities and is explained with the same artistic-philosophical thoughts. For example, the symbolic content of "epiphany", which is successively introduced in Joyce's creativity, is also a feature for Mammadguluzadeh's creativity. This symbol reveals the same social flaws in the creativity of both writers, showing the tragedy of the modern man. The reality which is explained in Joyce’s story "The Dead" and in the work "The Dead" by Mammadguluzadeh, has explicitly the same content. These writers expose the same flaws in society, inertness in the human being, deprivation of reason, self-ignorance and self-alienation. The irregularity of “regular society”and two types of oppression are criticized through the spiritual feelings of the heroes of “A Portrait of the Artist as a Young Man” by Joyce and “My Memories” by Mammadguluzadeh: 1. Social-political oppression. 2. Oppression of thought which is created by unbelief and distortion of religion. Therefore, Joyce and Mammadguluzadeh characterize this society as the “world of the dead”, “The madmen gathering”, “The center of paralysis”. The reasons for this solidarity in the works of Mammadguluzadeh and Joyce can be explained as follows: 1.Evaluating social and political events of the world from the same perspective. 2. An artistic solution of human issue in the context of the same problems which has gained actuality from a new and different standpoint in philosophy and literature of the period. 3.The presence of a similar social-political situation in the homeland of both authors. The comparative analyzes prove that world literature was developing as well as on the basis of common principles in early XX century.

Prose, World, Oppression, Environment, Human